Burn-out, depressie of een angststoornis: 43 procent van de Nederlanders krijgt ergens in zijn leven een psychische aandoening. Als je het mentaal lastig hebt, heeft dat soms invloed op je werk. Maar moet je dat vertellen? En aan wie? Wat zeg je wel en niet?

HR-directeur bij Hoogvliet supermarkten Petra van der Vlist ziet het aantal mentale klachten bij haar personeel toenemen. "Over de hele linie: zowel bij jongeren als bij ouderen. Het is binnen ons bedrijf een belangrijk thema."

Het bedrijf probeert uitval te voorkomen. "We bieden e-learnings aan over omgaan met stress, werkdruk en slaapproblemen. Ook heeft onze bedrijfsarts een preventief spreekuur." Maar er ligt volgens Van der Vlist vooral een taak voor de leidinggevende. "Die moet signaleren hoe het met iemand gaat. Wij merken dat werknemers het lastig vinden om dit zelf te vertellen."

Werk kan fijne bron van structuur en afleiding zijn
Evelien Brouwers deed als hoogleraar Psychische Gezondheid en Werk aan Tilburg University onderzoek naar psychische problemen bij werknemers. Thuisblijven als je mentale klachten hebt, is volgens Brouwers niet per se de beste oplossing. "Werk kan juist fijn zijn als je psychische problemen hebt. Het zorgt voor afleiding, structuur, sociale contacten en gezelligheid."

“Het is belangrijk hóé je over de problemen vertelt.
Blijf het liefst weg van medische diagnoses, omdat mensen daar hun eigen vooroordeel op plakken.” 
Evelien Brouwers, hoogleraar Psychische Gezondheid en Werk

Moet je op werk eigenlijk open zijn over je mentale gezondheid? Uit het onderzoek van Brouwers blijkt dat drie kwart van de werknemers open is - of dat wil zijn - over mentale problemen.

Open zijn kan voordelen hebben. "Jouw leidinggevende kan bijvoorbeeld aanpassingen regelen waardoor jij je werk beter kunt doen. Daarnaast kan openheid begrip en een betere werksfeer creëren. Problemen voor jezelf houden kan ook stress opleveren, omdat je het gevoel hebt dat je niet jezelf kunt."
 

Bang dat tijdelijk contract niet wordt verlengd
Uit onderzoek van Brouwers blijkt echter ook dat werknemers bang zijn voor consequenties als ze open zijn over hun mentale problemen. 70 procent denkt dat een tijdelijk contract niet verlengd wordt en meer dan de helft van de ondervraagden is bang om geen doorgroeimogelijkheden te krijgen. "We moeten dit nog verder onderzoeken, maar als dit klopt is het schokkend", stelt de hoogleraar.

Heb je mentale klachten en wil je je werkgever op de hoogte stellen? De situatie is voor iedereen anders, maar Brouwers raadt aan jezelf twee vragen te stellen voordat je besluit open te zijn. "Beïnvloeden mijn psychische problemen mijn werk? En als ik het vertel: heb ik er dan minder stress van? Als op beide vragen het antwoord nee is, is het beter om terughoudend te zijn, dan heb je ook geen kans op negatieve gevolgen."

Brouwers adviseert daarnaast na te denken over wie je het precies vertelt. "Wie vertrouw je? Wie moet het weten? Dat kan bijvoorbeeld je leidinggevende zijn, maar ook de bedrijfsarts. Het is daarnaast belangrijk hóé je over de problemen vertelt. Blijf het liefst weg van medische diagnoses, omdat mensen daar hun eigen vooroordeel op plakken. Mensen met autisme hebben bijvoorbeeld nog steeds last van de film Rain Man uit 1988."
 

Van tevoren oefenen met vriend of partner
Volgens Brouwers moet het gesprek vooral over werk gaan. "Wees terughoudend met het benoemen van trauma's van vroeger. Houd het gesprek toekomstgericht en vertel wat je nodig hebt om je werk goed te kunnen doen. Als je het spannend vindt, oefen dan van tevoren met een vriend of partner."
 

“Uit onderzoek blijkt dat meer dan de helft van de leidinggevenden
iemand niet snel aanneemt als diegene psychische klachten heeft.”
Evelien Brouwers, hoogleraar Psychische Gezondheid en Werk

Maar wat als je nu nog geen baan hebt? Moet je tijdens een sollicitatieprocedure psychische problemen bespreken? Ook hier adviseert Brouwers terughoudendheid. "Uit onderzoek blijkt dat meer dan de helft van de leidinggevenden iemand niet snel aanneemt als diegene psychische klachten heeft. Je kunt het daarom beter bespreken als je ergens al werkt. Dan heb je laten zien wie je bent en wat je kunt en word je niet gereduceerd tot een vooroordeel."

Taken aanpassen indien nodig
HR-directeur Van der Vlist herkent dat vooroordeel niet in de sollicitatieprocedures bij Hoogvliet. "Wij kunnen alleen aangeven wat de functie inhoudt en wat we verwachten. De sollicitant moet zelf bepalen of dat past of niet. We mogen officieel ook niet naar mentale problemen vragen."

Als werkgever vindt zij het wel fijn om te weten als het niet goed gaat. "Vanuit betrokkenheid. En omdat we het werk kunnen aanpassen. Stel dat klantcontact te veel is voor iemand, dan halen we je daaraf. Of als je last krijgt als er veel prikkels zijn, zorgen we dat je op rustige momenten in de winkel werkt."
 

“43 procent krijgt ooit in zijn leven een psychische aandoening,
tel daar mensen met lichamelijke klachten en iedereen die te maken krijgt met scheidingen, rouw en schulden bij op.
Dan heeft iedereen in zijn leven wel 'wat'.”
Evelien Brouwers, hoogleraar psychische gezondheid en werk

De HR-directeur merkt dat werknemers nu te lang blijven rondlopen met klachten. En dan is het vaak te laat. "Dat los je niet op met een weekje rust. Ze hebben acuut hulp nodig en de wachtlijsten in de reguliere zorg zijn lang. Daarom regelen wij soms hulp buiten die zorg om, zodat medewerkers sneller in gesprek kunnen. Met een psycholoog, daar hebben we een speciaal budget voor. Maar dit zou eigenlijk niet moeten."

Ook Brouwers wil dat er bij bedrijven en in de maatschappij meer wordt meegedacht met werknemers als er iets aan de hand is. "43 procent krijgt ooit in zijn leven een psychische aandoening, tel daar mensen met lichamelijke klachten en iedereen die te maken krijgt met scheidingen, rouw en schulden bij op. Dan heeft iedereen in zijn leven wel 'wat'. Daarom moeten we mensen niet uitsluiten, maar kijken naar wat iemand nodig heeft om het werk goed te kunnen doen."