De arbeidsmarkt kampt momenteel met meer openstaande vacatures dan werkzoekenden. Technologie wordt genoemd als een mogelijke oplossing voor personeelstekorten in bepaalde sectoren. Wat de werkelijke effecten van technologie zijn, was nog niet duidelijk. In het project ‘Van krapte naar kans: technologie als gamechanger’ onderzocht TNO of en onder welke omstandigheden verschillende soorten technologie (arbeidsbesparend en arbeidsondersteunend) kunnen bijdragen aan het verminderen van personeelstekorten.
De focus lag daarbij op het creëren van de juiste randvoorwaarden zodat werknemers deze technologie willen en succesvol kunnen gebruiken, en motiverend en betekenisvol werk kunnen (blijven) doen.
Hoewel er veel literatuur bestaat over technologie, ontbreekt vaak bewijs over de relatie tussen technologie en personeelstekorten. De eerste uitkomsten van het project wijzen erop dat technologie potentie heeft, vooral binnen sectoren als de groot- en detailhandel en de zorg- en welzijnssector. De impact van arbeidsbesparende en arbeidsondersteunende technologieën kan verder reiken dan deze sectoren, zeker met de opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) en andere geavanceerde toepassingen.
Wat houdt het project in?
TNO voert dit tweejarige project uit met financiering van Instituut Gak. Het project bestaat uit meerdere stappen: in de eerste stap werd de potentie van verschillende technologieën in kaart gebracht; in de tweede fase werden factoren die implementatie bevorderen of belemmeren in kaart gebracht; in de derde fase werden praktische aanbevelingen voor beleid en praktijk opgesteld.
Binnen het project lag de focus op ‘mensgerichte inzet van technologie’, waarbij werd gekeken naar hoe werknemers technologie ervaren, bijvoorbeeld wanneer bepaalde taken worden overgenomen.
Arbeidsbesparende en arbeidsondersteunende technologie
Arbeidsbesparende technologie neemt werk over, of organiseert het werk slimmer rondom beschikbare menskracht. Dit betreft vaak vormen van robotisering en digitalisering. Een voorbeeld hiervan zijn drones in de landbouw, die worden ingezet voor het besproeien en monitoren van gewassen in plaats van mensen of bemande machines.
Arbeidsondersteunende technologie ondersteunt werknemers daarentegen bij het uitvoeren en leren van (nieuwe) taken. Dit kan in de vorm van automatisering en mechanisering zijn. Een voorbeeld van arbeidsondersteunende technologie is augmented reality (AR): de inzet van slimme brillen om informatie of werkinstructies te projecteren en daarmee het uitvoeren van een taak of actie te vergemakkelijken. Arbeidsondersteunende technologie kan het werk dus minder complex en daarmee toegankelijker maken voor een grotere en/of andere groep werkenden.
Inventarisatie potentie
Halverwege het project zijn de mogelijkheden van technologieën om personeelstekorten te verminderen beschreven in het tussenrapport 'Van krapte naar kans: technologie als gamechanger' stap 1. Deze analyse is gebaseerd op literatuuronderzoek en kwantitatieve data uit de Werkgevers Enquête Arbeid 2022 (WEA), een tweejaarlijkse enquête van TNO en CBS onder circa 5.000 Nederlandse organisaties. Technologieën zijn hierbij in zeven categorieën onderverdeeld. Volgens de resultaten is technologie met name kansrijk in de groot- en detailhandel en de zorg- en welzijnssector. Voor andere sectoren ontbreekt voldoende bewijs om stevige conclusies te trekken.
Bekijk tussenrapport 'Van krapte naar kans: technologie als gamechanger'
Van potentie naar implementatie
In stap 2 is onderzocht wat de effecten zijn van arbeidsbesparende en arbeidsondersteunende technologie. De resultaten laten zien dat technologie een sleutelrol kan spelen in het verhogen van productiviteit en kwaliteit. Tegelijkertijd worden ook knelpunten zichtbaar, zoals weerstand bij personeel en de noodzaak van voortdurende training. Volgens werkgevers leidt arbeidsbesparende technologie vaker tot productiviteitsstijging en kostenbesparing, terwijl arbeidsondersteunende technologie juist vaker samenhangt met kwaliteitsverbetering en verlichting van fysieke belasting.
Bekijk factsheet: de impact van arbeidsbeparende en arbeidsondersteunende technologie op krapte
In het onderzoek is ook gekeken naar factoren die de invoering van technologie beïnvloeden, bij zowel werknemers als werkgevers.
Dat een technologie potentieel bijdraagt aan het terugdringen van personeelstekort betekent niet automatisch dat deze succesvol is in de praktijk. De onderzoeksbevindingen laten zien dat technologische implementatie niet alleen afhangt van technische kenmerken, maar sterk samenhangt met sociale en organisatorische aspecten, zoals werkstructuur, ervaringen van werknemers, voorbereiding en samenwerking met leveranciers. Belangrijke voorwaarden zijn onder andere het vanaf het begin betrekken van medewerkers, zorgen voor positieve gebruikerservaringen, en het onderhouden van samenwerking na implementatie.
Bekijk rapport: Van krapte naar kans: technologie als gamechanger
Wat werkt wel en wat werkt niet?
In de tweede helft van het project komt de nadruk steeds meer te liggen op concrete toepassingen. Er wordt gekeken wat in de praktijk werkt en wat niet werkt. Daarbij wordt onder meer gekeken of medewerkers met verschillende opleidingsniveaus hetzelfde werk kunnen uitvoeren met behulp van technologische ondersteuning. Een voorbeeld hiervan is Sharehouse, een leer- en innovatieomgeving gericht op samenwerking tussen mens en technologie binnen de logistiek.
Praktische handvatten
De inzichten uit het project zijn vertaald naar praktische richtlijnen. Om deze te ontwikkelen zijn de onderzoekers in gesprek gegaan met werkgevers en experts tijdens werksessies. Dit heeft geleid tot een set aanbevelingen – ook wel ‘tien geboden’ genoemd – voor succesvolle inzet van technologie. Deze zijn gekoppeld aan specifieke hulpmiddelen voor werkgevers en beleidsmakers.
